Hukuk Davalarında E-duruşma Dönemi

30.06.2021 tarihli 31527 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve yürürlüğe giren “Hukuk Muhakemelerinde Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla Duruşma İcrası Hakkında Yönetmelik” (“Yönetmelik”) elektronik ortamda yapılacak duruşmalar (“e-Duruşma”) konusunda önemli yenilikler getirmiştir.

Adalet Bakanlığınca, hukuk mahkemelerindeki duruşmalara bulunulan yerlerden çevrim içi bağlanılarak, aynı anda ses vegörüntü nakledilmesi yoluyla katılmayı sağlayan e-Duruşma uygulamasının usul ve esaslarını belirleyen Yönetmelik, Türk Hukuk mevzuatında yerini almıştır. Pilot uygulama olarak 15 Eylül 2020’de başlatılan, bugün itibarıyla 738 hukuk mahkemesinde uygulanan e-Duruşmanın bu yıl içerisinde daha da yaygınlaştırılması planlanmaktadır.

I. Genel Olarak

e-Duruşma ile başta avukatlar olmak üzere tüm tarafların yargılamanın herhangi bir işlemine uzaktan katılma, böylece zaman ve emek tasarrufu sağlama, özellikle pandemi sürecinde seyahat ve fiziki teması azaltma imkanı sunulmuştur. Taraflardan birinin talebi üzerine, mahkeme, talep eden tarafın veya vekilinin, Yönetmelik’te belirlenen yerden duruşmayae-Duruşma Sistemi yoluyla katılmalarına ve usul işlemleri yapabilmelerine karar verebilecektir. Aynı şekilde taraflardan birinin talebi üzerine mahkeme, tanığın, bilirkişinin veya uzmanın e-Duruşma aracılığıyla dinlenilmesine de hükmedebilecektir.

Yargı Reformu Strateji Belgesi’ndeki dijital dönüşüm, İnsan Hakları Eylem Planı’nda “Adalete Erişimin Güçlendirilmesi” hedefleri kapsamında yer alan e-Duruşma uygulamasına ilişkin mukayeseli hukuktan yararlanılıp hâkimlerin, akademisyenlerin ve Türkiye Barolar Birliği’nin (“TTB”) görüşleri değerlendirilerek yönetmelik hazırlanmıştır.

II. e-Duruşma İlke ve Standartları

Yönetmeliğin ilkeler kenar başlıklı 4. maddesinde bu Yönetmelik’in uygulanması noktasında göz önüne alınacak ilkeleri sıralamıştır.

Tasarruf, taraflarca getirilme, taleple bağlılık, aleniyet ve usul ekonomisi ilkeleri, dürüst davranma ve doğruyu söyleme yükümlülüğü, hukuki dinlenilme hakkı, Türk Hukukunun resen uygulanması, hâkimin davayı aydınlatma ödevi, bilgi güvenliğinin sağlanması, kişisel verilerin korunması, hizmet kalitesinin sağlanması, ulusal ve uluslararası standartların sağlanması temel ilkeler olarak sıralanmıştır.

Duruşma sistemlerinin standartlarını düzenleyen Yönetmelik’in 5. maddesi görüntünün, ilgilinin yüz ifadelerini, vücut hareketlerini, tavır ve davranışlarını gözlemlemeye; sesin, ilgilinin duygularını anlamaya, söylediklerimi anlaşılır ve net şekilde dinlemeye imkân verecek nitelikte olması gerektiğinin altını çizmiştir.

Anılan maddenin ikinci fıkrası ise e-Duruşma sırasında, bilgi, belge ve delillerin UYAP üzerinden anında iletilebileceğini düzenlemektedir.

III. E-Duruşma Talep ve Değerlendirilmesi Süreci

a. Talep

Yönetmelik’in 7. maddesine göre mahkeme, taraflardan birinin talebi üzerine, talep eden tarafın veya vekilinin, bu Yönetmelik’te belirlenen yerden duruşmaya e-Duruşma yoluyla katılmalarına ve usul işlemleri yapabilmelerine karar verebilecektir. Yine aynı şekilde, tanık, bilirkişi yahut uzmanın da belirlenen yerden dinlenilmesine karar verebilecektir.

Taraf veya vekili, e-Duruşma Sistemi’ni seçmek istiyorlarsa gerekçesiyle birlikte mahkemeden talep edebilmesi mümkündür. e-Duruşma, UYAP, avukat veya vatandaş portalı üzerinden duruşma gününden en az iki iş günü önce mahkemesinden talep edilecektir.

b. Değerlendirme

e-Duruşma talebinin değerlendirilmesini Yönetmelik’in 9. maddesi düzenlemektedir. Anılan maddeye göre, e-Duruşma talebi hakkında hâkim, duruşma gününden en az bir iş günü önce kabul veya ret hususunda karar verecek olup, bu karar kesindir.

Sınırlı olarak sayılan sebeplerin bulunması durumunda e-Duruşma talebi gerekçesi gösterilmek suretiyle reddedilebilecektir. Sebepler aşağıda sıralanmıştır:

– Talebin süresinde yapılmaması,,

– Talebin hakkın kötüye kullanılması veya yargılamayı sürüncemede bırakma amacı taşıması,

– e-Duruşma yapılmasını zorlaştıran hukuki, fiili veya teknik engellerin bulunması.

Hastalığı, yaşlılığı veya engelliliği sebebiyle mahkemeye bizzat gelmesi durumunda zorluk yaşaması muhtemel olan taraf,tanık, bilirkişi, uzman ve diğer ilgililerin talepleri hâlinde öncelikle e-duruşma sistemi yoluyla bulundukları mesken ya da kurumdan duruşmaya katılmalarına ve dinlenilmelerine karar verilebilecektir.

e-Duruşma talebinin kabulüne veya reddine ilişkin karar, UYAP üzerinden veya diğer usullerle talepte bulunana bildirilecektir.

c. Re’sen e-Duruşma

Yönetmelik’in 10. maddesinde mahkemelerin; tanığın, bilirkişinin veya uzmanın e-duruşma aracılığıyla dinlenilmesine resen karar verebileceği düzenlenmiştir. Mahkeme, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri dava ve işlerde ilgililerin, e-duruşma sistemi yoluyla dinlenilmesine de resen hükmedebilecektir.

III. e-Duruşmaya Katılma, İcrası, Düzeni ve Kayıt

a. e-Duruşmaya Katılım Sağlanacak Yer ve Katılacakların Kimlik Tespiti

Yönetmelik’in 11. ve 12. maddeleri e-Duruşmaya katılım sağlanabilecek yerler ve katılacakların kimlik tespitine ilişkindir.e-Duruşma talep eden taraf vekili:

– avukatlık bürosundan,

– baro tarafından bu amaç için belirlenen bölümden,

– adliyede bu amaca tahsis edilen yerden

– veya her türlü etki ve yönlendirmeden uzak, ilgilinin yüz ifadelerini, vücut hareketlerini, tavır ve davranışlarını gözlemlemeye, duygularını anlamaya ve söylediklerini net bir şekilde dinlemeye imkan sağlayacak nitelikte bir yerden,

duruşmaya katılabilecektir.

e-Duruşmaya katılan taraf vekilinin kimlik tespiti ise (i) güvenli elektronik imza, (ii) mobil imza ile UYAP kayıtları ve benzeri yöntemler kullanılarak mahkemece yapılacaktır.

İsticvap olunacak ya da yemin edecek taraf ile tanık, bilirkişi, uzman ve diğer ilgililer de bulundukları yerdeki adliye veya ceza infaz kurumlarında bu amaca tahsis edilen yerden duruşmaya katılabilecektir. Mahkemece e-Duruşmaya katılmasınakarar verilen taraf, tanık, bilirkişi, uzman ve diğer ilgililerin kimlik tespiti; bulundukları yerdeki adliye veya ceza infaz kurumunda e-Duruşma için tahsis edilen yerde görevlendirilecek yazı işleri müdürü, zabıt katibi veya ceza infaz kurumu görevlisi tarafından yapılır ve bu hususta bir tutanak düzenlenecektir.

Önemle belirtmek gerekir ki isticvap olunacak veya yemin edecek olan hariç, taraf, vekili ile birlikte vekilinin katılabileceği yerlerden duruşmaya katılabilecektir. Vekili ile katılacak tarafın kimlik tespiti ise vekil tespitinde kullanılacak yöntemlerle aynıdır.

Hastalık, yaşlılık ve engel sebebi ile e-Duruşmaya katılımına karar verilen ilgililer bulundukları mesken ya da kurumdan duruşmaya katılabilecektir. Kimlik tespiti noktasında ise güvenli elektronik imza veya mobil imza kullanılacaktır.

b. e-Duruşma İcrası, Düzeni ve Kaydı

Yönetmelik’in 13. maddesi tartışmaya mahal bırakmadan e-Duruşmanın, mahkeme huzurunda yapılan duruşmayla aynı hukuki sonuçları doğuracağını düzenlemiştir.

Maddenin 2.fıkrasında birden fazla vekil ile takip edilen dosyalarda e-Duruşmaya ancak talepte bulunan ve talebi kabul edilen vekillerin katılabileceği belirtilmiştir.

Fıkra 4’te ise davaya son veren feragat, kabul ve sulhe ilişkin beyanda bulunulması halinde, mahkemece yeni bir duruşmagünü tayin edilir ve tayin edilen günde feragat, kabul ve sulhe ilişkin bu işlem mahkeme huzurunda yenilenerek, duruşma tutanağı beyanda bulunan tarafından imza edilirse geçerli hale geleceği düzenlenmiştir.
e-Duruşma esnasında ilgililer UYAP üzerinden belge iletebilirler ve böylece amaç hasıl olacaktır.

Olası bir ses ve görüntü aksaklığı durumunda e-Duruşma yeniden açılır. Söz konusu aksaklık devam ettiği takdirde gerekçesi belirtilerek e-Duruşma sonlandırılır ve bu husus tutanağa geçirilecektir.

e-Duruşmanın kayıt altına alınmasına ilişkin Yönetmelik’in 15.maddesi detaylı bir bilgi vermektedir. Buna göre mahkeme, yargılamanın zorunlu kıldığı hallerde, gerekçesini belirterek e-duruşmanın kayıt altına alınmasına karar verebilecektir. E-duruşma sistemi ile elde edilen kayıtlar, mahkemece e-duruşmanın yönetildiği bilgisayarda veya veri depolayabilen aygıta aktarılarak dosyasında saklanmak üzere Merkezi Kayıt Sistemi’nde iki hafta süreyle muhafaza edilecektir. Süre sonunda Merkezi Kayıt Sistemi’ndeki bu veriler geri döndürülemeyecek şekilde silinecektir. Bu şekilde alınan kayıtlar mahkeme ve ilgili kişilerin açık izni olmadıkça hiçbir yerde yayımlanamayacaktır.

IV. Sonuç

Teknolojinin yadsınamaz hâkimiyetine adapte olma noktasında önemli bir adım olan e-Duruşma sisteminin gelişerek ve devamlı şekilde uygulanarak ülke hukuk sistemine katkı sağlayacağı, hukuk uygulamasına kolaylıklar getireceği çok açıktır.

Oğuz Kara (kara@oguzkara.av.tr)

Zülküf Karadağ