Distribütörlük Sözleşmelerinde Portföy Tazminatı

Distribütörlük sözleşmeleri, üretici veya sağlayıcı firmanın ürünlerinin belirli bir bölgede veya müşteri grubuna dağıtımı için bağımsız tacir niteliğindeki distribütöre yetki verdiği, sürekli edimli sözleşmelerdir.

Mevzuatta distribütörlük sözleşmeleri açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, uygulamada bu sözleşmeler karma nitelikte olup özellikle acente sözleşmesi ve satış sözleşmesi hükümleriyle yakın ilişki içindedir. Bu nedenle, sözleşmenin sona ermesi halinde gündeme gelen portföy tazminatı konusu, doktrinde ve yargı içtihatlarında önemli bir tartışma alanı oluşturmaktadır.

1.         Portföy Tazminatı Kavramı

Distribütörlük sözleşmelerinde ise doğrudan yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay, bazı kararlarında distribütörlük sözleşmesini acente sözleşmesine yakın görerek portföy tazminatı talebinin mümkün olduğuna hükmetmektedir. Burada esas alınan kriter, distribütörün bağımsız bir tacir olmasına rağmen, üretici/sağlayıcı firmanın menfaatine sürekli müşteri çevresi yaratmasıdır.

Bu bağlamda, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ("TTK") madde 122/5, hakkaniyete aykırı düşmedikçe portföy tazminatı talebinin tek satıcılık sözleşmelerinde de ileri sürülebilecektir. Böylece, portföy tazminatının yalnızca acentelik ilişkisine özgü olmadığı, distribütörlük benzeri dikey anlaşmalara da uygulanabileceği kabul edilmiştir.

2.         Hukuki Dayanak

Distribütörlük sözleşmelerinde portföy tazminatı talebi genellikle şu hukuki dayanaklara oturtulmaktadır:

• Kıyas Yoluyla Uygulama: TTK madde 122 acente için düzenlenmiş olsa da aynı menfaat dengesi distribütörlük sözleşmesinde de mevcut olduğundan kıyas yoluyla uygulanabileceği savunulmaktadır.

• Dürüstlük Kuralı: Distribütörün yıllarca emek vererek oluşturduğu müşteri çevresinden sağlayıcı firmanın tek taraflı fesih sonrası haksız şekilde yararlanmasının dürüstlük kuralına aykırı olduğu ileri sürülmektedir.

• Haksız Zenginleşme: İş sahibinin, distribütörün emeğiyle kazanılmış müşteri portföyünden herhangi bir karşılık ödemeden faydalanması, haksız zenginleşme teşkil edebilir.

3.         Portföy Tazminatına Hak Kazanmanın Şartları

Yargıtay, portföy tazminatının ancak belirli koşullar altında mümkün olabileceğini vurgulamıştır:

·       Distribütör, sözleşme süresince yeni müşteri kazandırmış veya mevcut müşteri portföyünü genişletmiş olmalıdır.

·       Sözleşmenin sona ermesinden sonra sağlayıcı bu müşteri portföyünden menfaat sağlamaya devam etmelidir.

·       Portföy tazminatına hükmedilmesi hakkaniyete uygun olmalıdır.

Bu kriterlerden biri eksik olduğunda Yargıtay, portföy tazminatını reddetmektedir.

Bu bağlamda portföy tazminatı talep etmek isteyen distribütörün aşağıdaki hususlar kapsamında analiz yapması gerekmektedir.

• Sözleşmenin Sona Ermesi: Distribütörün kusuru dışında fesih veya sağlayıcının haksız feshi.

• Müşteri Çevresi Kazandırma: Distribütörün, sözleşme süresince yeni müşteri portföyü yaratması veya mevcut çevreyi genişletmesi.

• Sağlayıcının Menfaat Elde Etmesi: Sözleşme sona erdikten sonra sağlayıcının bu müşteri çevresinden yararlanmaya devam etmesi.

• Distribütörün Kazanç Kaybı: Portföyün devri sonucu distribütörün ekonomik kayba uğraması.

• Hakkaniyet: Somut olayın koşulları, böyle bir talebi haklı kılmalı.

Yargıtay, distribütörün tamamen kendi adına ve hesabına mal satışı yaptığı, yani müşteri portföyünün sağlayıcıya doğrudan intikal etmediği durumlarda portföy tazminatı talebini reddetmektedir. Bu bakımdan distribütörün, sağlayıcı ile ne kadar bütünleşmiş bir dağıtım ilişkisi kurduğu önemlidir.

4.         Uygulamada Sorunlar

Portföy tazminatına ilişkin uygulamada bazı tartışmalı noktalar öne çıkmaktadır:

• Sözleşmeye Hüküm Konulması: Tarafların portföy tazminatını açıkça kabul veya reddetmesi mümkündür. Ancak Yargıtay, hakkaniyet ilkesini gözeterek sözleşmedeki feragat hükümlerini her zaman geçerli saymamaktadır.

• Tazminatın Hesaplanması: Acente sözleşmelerinde olduğu gibi, tazminat genellikle geçmiş yıllardaki kazançlar üzerinden hesaplanmaktadır. Distribütörlükte ise somut olayın özelliklerine göre hesaplama yöntemi değişiklik göstermektedir.

• Sona Erme Sebebi: İş sahibinin haksız feshi halinde portföy tazminatı daha kolay kabul edilmektedir. Buna karşılık distribütörün haklı sebep olmaksızın sözleşmeyi feshetmesi halinde portföy tazminatına hükmedilmemektedir.

5.         Sonuç

Distribütörlük sözleşmelerinde portföy tazminatı, mevzuatta açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Yargıtay’ın içtihatları ve doktrindeki yorumlar ışığında kabul edilmektedir. Bu tazminat, distribütörün yıllarca emek vererek oluşturduğu müşteri çevresinden sözleşme sonrasında da iş sahibinin yararlanmasını dengelemek amacı taşımaktadır.

Av. Oğuz Kara

(kara@oguzkara.av.tr)